Endometrioza – inaczej gruczolistość zewnętrzna – to przewlekła choroba. Oznacza obecność błony śluzowej macicy (z łac. endometrium) poza jej obrębem. Prawidłowe endometrium wyściela jamę macicy, narasta i złuszcza się w trakcie każdego cyklu miesiączkowego. Przy endometriozie komórki endometrium tworzą wszczepy poza macicą – najczęściej wewnątrz jamy otrzewnej, obejmując: jajniki, jajowody, więzadła podtrzymujące macicę, przestrzeń pomiędzy pochwą a odbytnicą, zewnętrzną powierzchnię macicy, otrzewną miednicy mniejszej, jelita, pęcherz moczowy. Znacznie rzadziej zmiany chorobowe mogą powstawać pozaotrzewnowo, obejmując: szyjkę macicy, sklepienie pochwy, srom, a także okolicę pachwinowo-udową. W bardzo rzadkich przypadkach stwierdzano endometriozę w takich lokalizacjach, jak płuca czy oko. Nieprawidłowa tkanka tworzy ogniska, zwane zmianami endometriotycznymi, które reagują na cykliczne zmiany stężenia hormonów płciowych, podobnie jak właściwa błona śluzowa macicy. Prowadzi to do przewlekłego stanu zapalnego z powstawaniem zrostów (blizn), guzów i tzw. torbieli czekoladowych, a w konsekwencji do bólu.

KOGO DOPADA?
Endometrioza to jedno z najczęściej spotykanych schorzeń w ginekologii, a jednocześnie jedno z najbardziej zagadkowych – jego przyczyny wciąż nie są znane. Szacuje się, że dotyczy niemal 200 mln kobiet na całym świecie i nawet miliona w Polsce. Oznacza to, że prawdopodobnie występuje nawet u co dziesiątej Polki w wieku rozrodczym (między 15. a 50. r.ż.).
Istnieje kilka teorii na temat podłoża tej choroby, lecz żadna z nich nie została dotychczas udowodniona. Najpowszechniej akceptowany pogląd zakłada wsteczny przepływ krwi miesiączkowej („miesiączkowanie wsteczne”) przez jajowody, która następnie „opływa” narządy miednicy. W wyniku tego dochodzi do „zagnieżdżenia się” na tych narządach zawartych w niej komórek i ich wzrostu. Obecnie prowadzone są badania mające na celu określenie genetycznego podłoża tej choroby. Bowiem zwiększone ryzyko rozwoju endometriozy występuje u kobiet, których matka lub siostra cierpi na tę chorobę.
Endometrioza dotyka kobiet należących do wszystkich grup etnicznych i społecznych. Badania wykazały, że schorzenie to szczególnie często występuje u kobiet cierpiących na:
– ból w obrębie miednicy mniejszej (endometriozę stwierdza się u 70% tych kobiet),
– bardzo silny ból miesiączkowy (endometriozę stwierdza się u 40–60% tych kobiet),
– niepłodność (endometriozę stwierdza się u 25-40% tych kobiet).

JAK JĄ ROZPOZNAĆ?
Powyżej przedstawiono podstawowe objawy endometriozy. Towarzyszyć im mogą: biegunka, zaparcia, wzdęcia brzucha, znaczne lub nieregularne krwawienia, przewlekłe uczucie zmęczenia. Bóle można odczuwać: przed, w trakcie i po miesiączce, w trakcie owulacji, podczas stosunku płciowego lub po nim, w jelitach podczas miesiączki, podczas oddawania moczu, wypróżniania w czasie miesiączki, w dolnym odcinku pleców, podczas badania ginekologicznego. Niepokojącym objawem mogą być problemy z płodnością.
Nasilenie dolegliwości bólowych w endometriozie może u każdej kobiety być inne i zmieniać się z miesiąca na miesiąc. Zwykle bóle pojawiają się cyklicznie, z największym nasileniem podczas miesiączki, jednak nie jest to regułą i u jednej czwartej pacjentek z endometriozą dyskomfort może występować przez cały cykl miesięczny Nasilenie dolegliwości bólowych i innych objawów występujących u kobiet z endometriozą nie zawsze koreluje z liczbą i wielkością zmian endometriotycznych. U wielu kobiet bóle te są tak silne i wyniszczające, że uniemożliwiają im prowadzenie normalnego życia. Diagnoza jest trudniejsza w przypadku braku objawów, które nie u wszystkich chorych występują. U części bezobjawowych pacjentek endometrioza rozpoznawana jest dopiero przy okazji diagnostyki niepłodności.

WŁAŚCIWA DIAGNOZA
Nie istnieje jedno proste badanie diagnostyczne umożliwiające rozpoznanie endometriozy. Obecnie jedyną metodą, mogącą ją w 100% potwierdzić, jest laparoskopia z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego. Jest to procedura inwazyjna, na którą część kobiet może nie wyrazić zgody, ale nie jest ona konieczna do wdrożenia leczenia farmakologicznego przy podejrzeniu endometriozy.
Inne, obrazowe metody diagnostyczne, takie jak: USG czy rezonans magnetyczny, nie dają takiej pewności. Podobnie jak oznaczany zwykle w takim przypadku poziom markera nowotworowego CA-125. Są to tylko badania pomocnicze, które mogą sygnalizować istnienie problemu.
Rozpoznanie komplikuje fakt, że objawy endometriozy mogą pokrywać się z objawami wielu innych chorób, w tym zapalenia przydatków i zespołu jelita drażliwego. Brakuje też świadomości tej choroby w społeczeństwie i większość osób nie potrafi połączyć charakterystycznych objawów z podejrzeniem endometriozy.
Jak widać, wczesne rozpoznanie endometriozy może być bardzo trudne. Według międzynarodowego badania ankietowego, często występuje opóźnienie w postawieniu prawidłowego rozpoznania wynoszące ok. 6–8 lat. Konsekwencją długiego diagnozowania jest zbyt późno wdrożone leczenie, mogące w znacznym stopniu zahamować rozwój choroby, dlatego tak ważna jest wiedza dotycząca oznak i diagnostyki. Choć dolegliwości bólowe często pojawiają się już u nastolatek, endometrioza jest najczęściej diagnozowana u kobiet między 25. a 35. r.ż.

I CO DALEJ?
Do tej pory nie opracowano metody gwarantującej całkowite wyleczenie endometriozy. Ponieważ ciągle nieznane są powody jej powstawania, leczenie ma charakter paliatywny, dążący do złagodzenia dolegliwości bólowych oraz zlikwidowania ognisk choroby. W związku z tym, że dolegliwość ta dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, duży nacisk kładzie się na przywrócenie lub podtrzymanie płodności. Wybór konkretnej metody zależy od stopnia zaawansowania choroby, nasilenia dolegliwości i ewentualnych planów macierzyńskich kobiety.
Dostępne obecnie metody leczenia umożliwiają wielu pacjentkom dotkniętym chorobą funkcjonowanie bez dolegliwości przez długi czas i znaczną poprawę jakości życia. Skuteczne leczenie wymaga konsekwentnego stosowania zaleconych środków. Wskazane są także regularne konsultacje z lekarzem.
Endometrioza i ból, którego doświadczają kobiety, może w istotny sposób wpływać na ich życie, odbijając się negatywnie na aktywności zawodowej, życiu rodzinnym i uczuciowym, może utrudniać zdobywanie wykształcenia. Dlatego ważne jest, by oprócz szybkiej diagnozy, doboru odpowiedniego leczenia, poszukać wsparcia w otoczeniu. Pomocą mogą służyć stowarzyszenia, skupiające kobiety z tym schorzeniem. Informacji można także szukać w mediach elektronicznych. Serwis www.endometrioza.info.pl powstał z potrzeby zwrócenia uwagi na to schorzenie, a także zebrania najpotrzebniejszych danych w jednym miejscu. Strona jest adresowana zarówno do kobiet, które usłyszały diagnozę „endometrioza”, jak i cierpiących z powodu objawów mogących wskazywać na tę chorobę. Wszystkie zainteresowane znajdą tu także użyteczne wskazówki, jak pokonywać ból związany ze schorzeniem, jaką dietę najlepiej stosować, a także linki i kontakty do stowarzyszeń pacjentek i grup wsparcia. Na stronie zaplanowano film edukacyjny, a także porady ekspertów – ginekologów, psychologów, dietetyków.